Do historii przeszło kilka nazwisk ludzi, którzy zostali naznaczeni przez władze jako wrogowie publiczni numer jeden. Nieraz robiono z nich w oczach opinii publicznej terrorystów i morderców. Wszystko po to by nikt nie protestował, gdy niewygodni aktywiści będą dyskretnie usuwani. Jednym z najgłośniejszych przypadków takiej sytuacji była sprawa Nicoli Sacco i Bartolomeo Vanzettiego.
Mężczyźni ci byli włoskimi imigrantami, którzy na początku XX wieku angażowali się w sprawy klasy pracującej, chcąc poprawić dolę robotników. Zostali oni, jak obecnie się podejrzewa, niesłusznie oskarżeni o zabójstwo oraz skazani na karę śmierci w roku 1927. Wyrok ten był jednak wielokrotnie podważany, a jego zasadność po dziś dzień budzi wątpliwości. Wydarzenia owe przybliża włosko- francuska produkcja Sacco i Vanzetti z roku 1971.
15 kwietnia 1920 roku dokonano napadu rabunkowego na Slater and Morrill Shoe Company w Braintree, w stanie Massachusetts, podczas którego zabitych zostało dwóch pracowników firmy transportujących pieniądze na wypłaty. O dokonanie zbrodni oskarżonych zostało dwóch włoskich imigrantów, Nicola Sacco i Bartolomeo Vanzetti. Mimo wielu ogólnoświatowych protestów, wątpliwości i kontrowersji zostali oni stateczni skazani na karę śmierci.
Wyrok wykonano siedem lat później, a wstawiennictwa ludzi sztuki, kultury, pisarzy, wykładowców czy nawet samego Benito Mussoliniego, sąd nie podjął decyzji o ponownym rozpatrzeniu sprawy. Mężczyźni zostali straceni, a cały proces był postrzegany jako polityczny i antyimigracyjny. Ważną rolę odgrywał również fakt, że skazani byli aktywnymi anarchistami, co czyniło z nich niewygodne jednostki dla przedstawicieli władzy, którzy rzekomo świadomie uczynili z Sacco i Vanzettiego wrogów publicznych, aby zdyskredytować cały ruch. Film Giuliano Montaldo stara się w miarę wiernie przedstawić owe wydarzenia, skupiając się w dużej mierze na ukazaniu sądowej batalii.
Składową, która znacząco wpływa na jakość produkcji oraz poprawia ogólny jej odbiór, jest zdecydowanie ścieżka dźwiękowa. Nie powinno to jednak dziwić, ponieważ jej autorem jest nie kto inny jak sam Ennio Morricone. Kompozycje stworzone na potrzeby Sacco i Vanzettiego stanowią pewną osobliwość na tle innych jego dzieł. W ich skład wchodzą bowiem dwa kawałki, w których występuje wokal. Głosu użyczyła w obu przypadkach Joan Baez. Ta folkowa pieśniarka w ówczesnych czasach święciła triumfy, a jej wolnościowe teksty i protest songi mogły posłużyć za inspirację dla wybrania jej do użyczenia głosu na ścieżce filmu. Pierwsza z kompozycji to Here’s to You.
Utwór ten wszedł na stałe do kanonu dzieł włoskiego kompozytora i znalazł się na niejednej kompilacji jego Best of. Ta przejmująca piosenka składa się tylko z paru powtarzanych jak mantrę wersów. Z początku są one śpiewane cicho, by pod koniec utworu wybrzmieć pełną mocą. Równie zapadający w pamięć jest drugi kawałek The Ballad of Sacco and Vanzetti. Stanowi on opowieść więźnia skazanego za niewinność i głównie dzięki aranżacji nabiera przejmującego charakteru. Obie pozycje stanowią idealną muzyczną oprawę dla ukazanych wydarzeń, nadając im mocno melancholijnego nastroju.
Trzeba to otwarcie przyznać, Sacco i Vanzetti to nie jest wielkie kino. Daleko mu do arcydzieła. Jest to mało kinowy obraz. Brakuje w nim spektakularnych kadrów czy niezapomnianych scen. Przypomina bardziej sądową produkcję telewizyjną. Można go nawet określić mianem dokudramy, która jest formą historycznej rekonstrukcji bardziej niż dzieła dramatycznego. Odznacza się raczej ponurym klimatem. Utrzymany jest w ciemnej, zgniłozielonej tonacji.
Fabuła nie obfituje w zwroty akcji. Jest to zdecydowanie film gadany, w którym najważniejszą część zajmują polityczno-społeczne dyskursy. Aktorsko prezentuje się więcej niż przyzwoicie, a uwagę zwracać może obecność w obsadzie Gian Marii Volonté znanego głównie z roli Indio w filmie Za kilka dolarów więcej (1965). Sacco i Vanzetti to tragiczna opowieść o walce człowieka z bezdusznym systemem, który tłamsi jego podstawowe prawa. Pełni nie tyle rolę filmowego dzieła, ile funkcje edukacyjne, uświadamiając, że państwo zawsze może nas skazać.
Oryginalny tytuł: Sacco e Vanzetti
Produkcja: Francja/Włochy, 1971
Dystrybucja w Polsce: AppleTV+
